Użytki ekologiczne w
okolicach Krakowa.
UROCZYSKO KOWODZA
Uroczysko
„Kowodza”, to jeden z kompleksów lasów miejskich Krakowa, położony na wapiennym
wzgórzu o tej samej nazwie. Uroczysko położne jest na południowym Krańcu Wyżyny
Krakowskiej, będącej fragmentem Jury Krakowsko-Wieluńskiej, w obszarze
przełomowym Wisły. Administracyjnie należy ono do starej osady Tyniec, zajmując
jej wschodni kraniec. Zróżnicowanie gleb, wynika z budowy geologicznej.
Skaliste wapienie jurajskie przykryte dość grubą warstwą zwietrzeliny i
drobnego rumoszu skalnego na którym wykształciły się gleby zaliczane do żyznych
rędzin, miejscami silnie szkieletowych wymieszanych z substratem próchnicznym,
a miejscami przemieszane z piaskami gliniastymi. Na powierzchni występują
liczne małe wychodnie skałek wapiennych.
Wierzchołek
wzgórza o wystawie południowej, południowo zachodniej i południowo wschodniej
zajmuje rozległa polana zaliczana do muraw kserotermicznych. Znamiennym jest
fakt, że w kształtowaniu muraw, obok przyrody, odegrał również człowiek
starając się wydrzeć naturze jak największe obszary pod wypas i uprawę.
Wylesiał strome zbocza przyspieszając erozję gleby i wietrzenie skał.
Nieświadomie stworzył dzięki temu dogodne warunki do życia dla wielu gatunków
roślin i zwierząt występujących wcześniej na znacznie mniejszych obszarach. Po
przyłączeniu Tyńca do Krakowa, rozwoju przemysłu ubogie pastwiska na Kowodzy
przestały być użytkowane rolniczo. Na skutek naturalnej sukcesji otwarte
powierzchnie zaczęły pokrywać naturalną roślinnością drzewiastą. W pierwszej
kolejności stoki północne, Ekstremalne warunki klimatyczne praktycznie nie
pozwoliły na pojawienie się drzewostanu na stokach południowych. W okresie
powojennym (lata 50 -70) gmina Kraków, która stała się właścicielem gruntów,
przystąpiła do zalesianie nieużytków, kierując się potrzebą przywrócenia lasu
na obszary, które wcześniej zajmował, do zwiększenia lesistości obszaru miasta,
zwiększenia retencji i zapobieganiu osuwiskom. Wieloletnie usiłowania (ostatnie
zalesienia wprowadzane były w latach 70-tych) nie zdołały doprowadzić do
pokrycia drzewostanem stoków południowych góry z uwagi na słabą udatność upraw
leśnych spowodowaną ekstremalnymi warunkami siedliskowymi. Wysiłki leśników
niweczył Aeroklub Krakowski, który prowadził w tym miejscu szkolenia lotu na
paralotniach. Daje to podstawę sądzić, że cenne murawy są w niewielkim stopniu
zagrożone roślinnością drzewiastą. Jest
to jedno z miejsc, gdzie murawa utrzymuje się w sposób naturalny.
Strome
zbocza i zasadowy odczyn gleby oraz wysoka temperatura w słoneczne dni
(niekiedy może ona dochodzić do 50° C!), powodują, że w runi muraw występują
gatunki ciepłolubne, charakterystyczne dla południowych stref klimatycznych, co
pozwala zaliczyć polanę do zespołu nawapiennych muraw kserotermicznych: wtórnej
murawy kserotermicznej (Koelerio-Festucetum
rupicolae) i murawy z kłosownicą pierzastą (Brachypodium pinnatum). Rosnące tutaj rośliny przystosowały się
do trudnych warunków klimatycznych i glebowych. Posiadają mięsiste liście magazynujące wodę lub liście pokryte
kutnerem, co zapobiega parowaniu wody. Silne systemy korzeniowe umożliwiają
przytwierdzenie się do skalistego podłoża i płytkiej gleby. Gatunkiem panującym
w tym zespole są gatunki jednoliścienne, głównie kostrzewa bruzdkowana, kostrzewa blada, drżączka średnia, turzyca wiosenna, którym
towrzyszą rośliny ciepłolube m.in. gatunki chronone: dziewięćsił
bezłodygowy, pierwiosnek wiosenny, sasanka alpejska i sasanka łąkowa. Flora
roślin kserotermicznych i ciepłolubnych rosnących w Uroczysku Kowodza liczy
około 40 gatunków. W ich runi występują także rośliny, które choć same nie
podlegają ochronie, są gatunkami żywicielskimi dla chronionych gatunków
zwierząt. Przykładem jest macierzanka - roślina żywicielska chronionego,
zarówno w prawie Polski jak i Unii Europejskiej gatunku motyla modraszka
ariona. Na obrzeżu polany liczniej, a na pozostałym obszarze sporadycznie,
rosną krzewy, m.in. dereń świdwa,
głóg jednoszyjkowy, śliwa tarnina, róża
dzika, śliwa ałycza i sztucznie wprowadzony dąb czerwony przyjmujący krzaczastą
formę. Na szczególną uwagę zasługuje obecność czosnku skalnego (Allium montanum), gatunku
charakterystycznego dla muraw naskalnych związku zespołów (All.) Seslerio-Festucion
duriusculae i Ass.
Carici
sepervirentis-Festucetum (regionalnie). Spotykany jest również w
innych miejscach na Jurze Krakowsko - Częstochowskiej i w Pieninach. Murawy
kserotermiczne są zbiorowiskiem roślinnym, które podlega ochronie prawnej.
Zostały one ujęte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie określenia
rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie.
W
wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że fauna Uroczyska Kowodza na ogół
nie odbiega od fauny występującej na obszarze Tyńca. Zaobserwowano 6 gatunków
ssaków oraz 5 gatunków ptaków. Z kręgowców odnotowano także obecność 2 gatunków
gadów. Wśród entomofauny reprezentowane są głównie chrząszcze (Coleoptera) z rodzin: biegaczowatych (Carabidae), a zwłaszcza rodzaju biegacz
(Carabus), plugowatych (Aphodiidae), biedronkowatych (Coccinellidae), cisawkowatych (Alleculidae) stonkowatych (Chrysomelidae) i ryjkowcowatych (Curculionidae). W przypadku motyli (Lepidoptera) na obszarze omawianego
uroczyska szczególnie ważną rodziną są modraszkowate (Lycaenidae). Oprócz innych motyli można mieć szczęście spotkać piękne kraśniki (Zygena) bytujące głównie na
roślinach motylkowych (komonicy, cieciorce), a owady doskonałe żywią się
nektarem ostów, chabrów. Zostały niestety mocno przetrzebione przez
kolekcjonerów. Z rzędu błonkoskrzydłych (Hymenoptera)
stwierdzono obecność kilku gatunków trzmieli oraz dwóch rodzajów z rodziny
mrówkowatych: wścieklica
zwyczajna (Myrmica rubra
- w gnieździe tych mrówek spotkać można larwy
motyla modraszka) i mrówka rudnica (Formica rufa). W północno wschodniej części polany, na skraju lasu
znajduje się piękne mrowisko mrówki rudnicy (Formica rufa).
Na
szczególną uwagę zasługują motyle: modraszek
arion i modraszek
rozchodnikowiec, natomiast z
rzędu chrząszczy: biegacz skórzasty, biegacz gajowy i biegacz fioletowy, Hymenalia rufipes (Cisawkowate), Euheptaulacus villosus (Poświętnikowate
- Scarabaeidae), Scymnus sp., Hyperaspis
reppensis i Calvia
quatuordecimguttata (Biedronkowate) oraz tarczyk Cassida margaritacea (Stonkowate). Modraszki, podobnie jak
stwierdzone trzy gatunki biegaczy objęte są ochrona gatunkową. Wśród
pozostałych gatunków chrząszczy na szczególna uwagę zasługuje Euheptaulacus villosus, z rodziny
plugowatych (rodzaj Scarabaeoidea),
który na terenie Polski należy do grupy owadów rzadko spotykanych, a nawet
zagrożonych wyginięciem.
Jedynym
zabiegiem ochrony czynnej jest koszenie murawy późnym latem, po przekwitnięciu
i obsiewie większości roślin i zakończeniu cyklu życiowego większości owadów i
drobnych kręgowców. Koszenie ma na celu przeciwdziałanie obsiewowi gatunków
drzewiastych, które mogłyby zmieniać warunki siedliskowe niezbędne dla dobrego
rozwoju roślinności zielnej muraw i związanych z nią fauny, dla ochrony których
utworzony został użytek ekologiczny.
Nasza
murawa jest godna odwiedzenia przede wszystkim w okresie wegetacyjnym. Piękna
jest i wiosną, kiedy kwitną sasanki, wilczomlecze, pięciorniki, i latem kiedy
zachwycają łany goździków, przetaczników, skupiny chabrów, czosnku skalnego,
żmijowców, dziewanny, bukiety krzewów dzikiej róży, rozchodników i jesienią,
kiedy łatwiej odszukać dziewięćsiły w oprawie czerwieniejących i złocistych
liści krzewów. Ze szczytu Kowodzy rozciąga się piękny widok w kierunku
południowym i zachodnim, na Beskidy z Babia Górą. Aby zwiedzić ten uroczy
zakątek najlepiej dojechać tam autobusem miejskim linii nr 112, jadąc Ronda
Grunwaldzkiego w kierunku Tyńca, wysiąść
na przystanku przy ul. Króla Bolesława Śmiałego (Nad Czerną) i udać się do ul. Świętojańskiej. Warto również odwiedzić
pomnik przyrody „Źródło Świętojańskie” u północnego podnóża góry Mała Bidzinka,
które nawadnia cenne łąki w Kostrzu.
Tadeusz
Stanowski