Użytki ekologiczne w okolicach Krakowa - UROCZYSKO KOWODZA

Użytki ekologiczne w okolicach Krakowa.

UROCZYSKO  KOWODZA

Uroczysko „Kowodza”, to jeden z kompleksów lasów miejskich Krakowa, położony na wapiennym wzgórzu o tej samej nazwie. Uroczysko położne jest na południowym Krańcu Wyżyny Krakowskiej, będącej fragmentem Jury Krakowsko-Wieluńskiej, w obszarze przełomowym Wisły. Administracyjnie należy ono do starej osady Tyniec, zajmując jej wschodni kraniec. Zróżnicowanie gleb, wynika z budowy geologicznej. Skaliste wapienie jurajskie przykryte dość grubą warstwą zwietrzeliny i drobnego rumoszu skalnego na którym wykształciły się gleby zaliczane do żyznych rędzin, miejscami silnie szkieletowych wymieszanych z substratem próchnicznym, a miejscami przemieszane z piaskami gliniastymi. Na powierzchni występują liczne małe wychodnie skałek wapiennych.


  Wierzchołek wzgórza o wystawie południowej, południowo zachodniej i południowo wschodniej zajmuje rozległa polana zaliczana do muraw kserotermicznych. Znamiennym jest fakt, że w kształtowaniu muraw, obok przyrody, odegrał również człowiek starając się wydrzeć naturze jak największe obszary pod wypas i uprawę. Wylesiał strome zbocza przyspieszając erozję gleby i wietrzenie skał. Nieświadomie stworzył dzięki temu dogodne warunki do życia dla wielu gatunków roślin i zwierząt występujących wcześniej na znacznie mniejszych obszarach. Po przyłączeniu Tyńca do Krakowa, rozwoju przemysłu ubogie pastwiska na Kowodzy przestały być użytkowane rolniczo. Na skutek naturalnej sukcesji otwarte powierzchnie zaczęły pokrywać naturalną roślinnością drzewiastą. W pierwszej kolejności stoki północne, Ekstremalne warunki klimatyczne praktycznie nie pozwoliły na pojawienie się drzewostanu na stokach południowych. W okresie powojennym (lata 50 -70) gmina Kraków, która stała się właścicielem gruntów, przystąpiła do zalesianie nieużytków, kierując się potrzebą przywrócenia lasu na obszary, które wcześniej zajmował, do zwiększenia lesistości obszaru miasta, zwiększenia retencji i zapobieganiu osuwiskom. Wieloletnie usiłowania (ostatnie zalesienia wprowadzane były w latach 70-tych) nie zdołały doprowadzić do pokrycia drzewostanem stoków południowych góry z uwagi na słabą udatność upraw leśnych spowodowaną ekstremalnymi warunkami siedliskowymi. Wysiłki leśników niweczył Aeroklub Krakowski, który prowadził w tym miejscu szkolenia lotu na paralotniach. Daje to podstawę sądzić, że cenne murawy są w niewielkim stopniu zagrożone roślinnością  drzewiastą. Jest to jedno z miejsc, gdzie murawa utrzymuje się w sposób naturalny.


Strome zbocza i zasadowy odczyn gleby oraz wysoka temperatura w słoneczne dni (niekiedy może ona dochodzić do 50° C!), powodują, że w runi muraw występują gatunki ciepłolubne, charakterystyczne dla południowych stref klimatycznych, co pozwala zaliczyć polanę do zespołu nawapiennych muraw kserotermicznych: wtórnej murawy kserotermicznej (Koelerio-Festucetum rupicolae) i murawy z kłosownicą pierzastą (Brachypodium pinnatum). Rosnące tutaj rośliny przystosowały się do trudnych warunków klimatycznych i glebowych. Posiadają mięsiste liście  magazynujące wodę lub liście pokryte kutnerem, co zapobiega parowaniu wody. Silne systemy korzeniowe umożliwiają przytwierdzenie się do skalistego podłoża i płytkiej gleby. Gatunkiem panującym w tym zespole są gatunki jednoliścienne, głównie  kostrzewa bruzdkowana, kostrzewa blada, drżączka średnia, turzyca wiosenna, którym towrzyszą rośliny ciepłolube m.in. gatunki chronone: dziewięćsił bezłodygowy, pierwiosnek wiosenny, sasanka alpejska i sasanka łąkowa. Flora roślin kserotermicznych i ciepłolubnych rosnących w Uroczysku Kowodza liczy około 40 gatunków. W ich runi występują także rośliny, które choć same nie podlegają ochronie, są gatunkami żywicielskimi dla chronionych gatunków zwierząt. Przykładem jest macierzanka - roślina żywicielska chronionego, zarówno w prawie Polski jak i Unii Europejskiej gatunku motyla modraszka ariona. Na obrzeżu polany liczniej, a na pozostałym obszarze sporadycznie, rosną krzewy, m.in. dereń świdwa, głóg jednoszyjkowy, śliwa tarnina,  róża dzika, śliwa ałycza i sztucznie wprowadzony dąb czerwony przyjmujący krzaczastą formę. Na szczególną uwagę zasługuje obecność czosnku skalnego  (Allium montanum), gatunku charakterystycznego dla muraw naskalnych związku zespołów (All.) Seslerio-Festucion duriusculae i Ass. Carici sepervirentis-Festucetum (regionalnie). Spotykany jest również w innych miejscach na Jurze Krakowsko - Częstochowskiej i w Pieninach. Murawy kserotermiczne są zbiorowiskiem roślinnym, które podlega ochronie prawnej. Zostały one ujęte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie.
W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że fauna Uroczyska Kowodza na ogół nie odbiega od fauny występującej na obszarze Tyńca. Zaobserwowano 6 gatunków ssaków oraz 5 gatunków ptaków. Z kręgowców odnotowano także obecność 2 gatunków gadów. Wśród entomofauny reprezentowane są głównie chrząszcze (Coleoptera) z rodzin: biegaczowatych (Carabidae), a zwłaszcza rodzaju biegacz (Carabus), plugowatych (Aphodiidae), biedronkowatych (Coccinellidae), cisawkowatych (Alleculidae) stonkowatych (Chrysomelidae) i ryjkowcowatych (Curculionidae). W przypadku motyli (Lepidoptera) na obszarze omawianego uroczyska szczególnie ważną rodziną są modraszkowate (Lycaenidae). Oprócz innych motyli można mieć szczęście spotkać  piękne kraśniki (Zygena) bytujące głównie na roślinach motylkowych (komonicy, cieciorce), a owady doskonałe żywią się nektarem ostów, chabrów. Zostały niestety mocno przetrzebione przez kolekcjonerów. Z rzędu błonkoskrzydłych (Hymenoptera) stwierdzono obecność kilku gatunków trzmieli oraz dwóch rodzajów z rodziny mrówkowatych: wścieklica zwyczajna (Myrmica rubra - w gnieździe tych mrówek spotkać można larwy motyla modraszka)  i mrówka rudnica (Formica rufa). W północno wschodniej części polany, na skraju lasu znajduje się piękne mrowisko mrówki rudnicy (Formica rufa).
Na szczególną uwagę zasługują motyle: modraszek arion i modraszek rozchodnikowiec,  natomiast z rzędu chrząszczy: biegacz skórzasty, biegacz gajowy i biegacz fioletowy, Hymenalia rufipes (Cisawkowate), Euheptaulacus villosus (Poświętnikowate - Scarabaeidae), Scymnus sp., Hyperaspis reppensis i Calvia quatuordecimguttata (Biedronkowate) oraz tarczyk Cassida margaritacea (Stonkowate). Modraszki, podobnie jak stwierdzone trzy gatunki biegaczy objęte są ochrona gatunkową. Wśród pozostałych gatunków chrząszczy na szczególna uwagę zasługuje Euheptaulacus villosus, z rodziny plugowatych (rodzaj Scarabaeoidea), który na terenie Polski należy do grupy owadów rzadko spotykanych, a nawet zagrożonych wyginięciem.
Jedynym zabiegiem ochrony czynnej jest koszenie murawy późnym latem, po przekwitnięciu i obsiewie większości roślin i zakończeniu cyklu życiowego większości owadów i drobnych kręgowców. Koszenie ma na celu przeciwdziałanie obsiewowi gatunków drzewiastych, które mogłyby zmieniać warunki siedliskowe niezbędne dla dobrego rozwoju roślinności zielnej muraw i związanych z nią fauny, dla ochrony których utworzony został użytek ekologiczny.
Nasza murawa jest godna odwiedzenia przede wszystkim w okresie wegetacyjnym. Piękna jest i wiosną, kiedy kwitną sasanki, wilczomlecze, pięciorniki, i latem kiedy zachwycają łany goździków, przetaczników, skupiny chabrów, czosnku skalnego, żmijowców, dziewanny, bukiety krzewów dzikiej róży, rozchodników i jesienią, kiedy łatwiej odszukać dziewięćsiły w oprawie czerwieniejących i złocistych liści krzewów. Ze szczytu Kowodzy rozciąga się piękny widok w kierunku południowym i zachodnim, na Beskidy z Babia Górą. Aby zwiedzić ten uroczy zakątek najlepiej dojechać tam autobusem miejskim linii nr 112, jadąc Ronda Grunwaldzkiego w kierunku Tyńca, wysiąść  na przystanku przy ul. Króla Bolesława Śmiałego  (Nad Czerną) i udać się do ul.   Świętojańskiej. Warto również odwiedzić pomnik przyrody „Źródło Świętojańskie” u północnego podnóża góry Mała Bidzinka, które nawadnia cenne łąki w Kostrzu.
Tadeusz Stanowski