Użytki ekologiczne w okolicach Krakowa.
UŻYTEK EKOLOGICZNY „LAS I STAWY NA GRABÓWKACH”
Wiele
osób, zwłaszcza przyjezdnych, traktuje Wieliczkę i jej okolice jako teren
przemysłowy, kopalnię i obiekty z nią związane, nie zwracając uwagi na inne
walory tej pięknej i ze wszech miar interesującej ziemi. Z gmin położonych w
okolicach Krakowa właśnie samorząd gminy Wieliczka należy do tych, który zna i
docenia wartości przyrodnicze terenu, co wyraża się, skuteczną ochroną przyrody
poprzez ustanawianie różnych form ochrony, w tym użytków ekologicznych. „Las i
stawy na Grabówkach” jest już trzecim, po „Lesie Krzyszkowickim” i „Obszarze
lęgowym ptactwa wodnego duża i mała wyspa w miejscowości Brzegi”, użytkiem
ekologicznym opisywanym na łamach naszego Biuletynu.
Sama
nazwa użytku ekologicznego sugerowałaby, że głównym gatunkiem lasotwórczym w
tym kompleksie leśnym jest grab. Nazwa użytku ekologicznego pochodzi jednak od
nazwy wioski, na której terenie się on znajduje. Nazwa wioski jednak wskazuje,
że musiały tu kiedyś dominować lasy grabowe i zapewne tak było w przeszłości.
Warunki fizjograficzne i siedliskowe wskazują, że w znacznej części jest to
siedlisko zespołu grądowego. Można przypuszczać, że lasy grabowe zajmujące
żyzne i cenne dla rolnictwa tereny zostały stopniowo usunięte, a na polanie
powstała osada nazwana później Grabówkami. Naturalny las grądowy zachował się
niedaleko stąd, w Krakowie tuż przy granicy wsi Grabówki. Warto zobaczyć go
wiosną, gdy można podziwiać „łany” zawilców i konwalii majowej. Górne piętro
tworzy głownie grab i dąb z domieszką brzozy, osiki, klonu; (dojazd
autobusem nr 107 z dworca Kraków
Płaszów).
Resztka
lasu zachowała się na dość stromych, północnych zboczach wzgórza Siercza
wchodzącym w skład Pogórza Wielickiego. Zbocze przecina dolina potoku i liczne
boczne dolinki i wąwozy odprowadzające wody sączące się z młak źródliskowych.
Ten właśnie las, i położone na jego zachodnim obrzeżu stawy, o ogólnej
powierzchni 13,16 ha objęto ochroną ustanawiając użytek ekologiczny. Stawy,
duży i mały, powstały na skutek przegrodzenia doliny potoku groblami. Sam potok
stanowi jeden z górnych odcinków rzeki Serafy, która z kolej wpada do
Drwini. Drzewostany tworzące las są bardzo zróżnicowane. Siedliskiem
dominującym jest grąd środkowoeuropejski (Galio sylvatici-Carpinetum) i
zajmuje on największą powierzchnię lądową użytku. Drugim co do wielkości jest
siedlisko lasu łęgowego – podgórskiego łęgu jesionowego (Carici
remotae-Fraxinetum). W najwyższej, południowej części użytku można spotkać
fragmenty o cechach acidofilnej dąbrowy i acidofilnego lasu brzozowo-dębowego (Betulo-Quercetum),
którą leśnicy zaliczają do lasu mieszanego świeżego. Drzewostany
o składzie gatunkowym najbardziej zbliżonym do naturalnego występują w
dolinach potoku i strumyków, w sąsiedztwie bagienek i młak źródliskowych na
siedlisku lasu łęgowego. Składają się głównie z olchy czarnej z domieszką
jesionu, wierzby. Natomiast, na siedlisko grądu wprowadzono do górnego piętra
drzewostanu domieszkę świerka i sosny
(wydaje się, że zbyt dużą). Świerki i sosny rosną bardzo dobrze i osiągają
okazałe rozmiary z uwagi na to, że jest to siedlisko zbyt żyzne dla tych
gatunków. W drzewostanie występują również gatunki charakterystyczne dla
tego siedliska takie jak grab, lipa, klon, a w podszycie leszczyna, trzmielina, dereń, bez czarny,
kalina. Natomiast drzewostany brzozowo - dębowe na siedlisku acydofilnej
dąbrowy i lasu brzozowo dębowego urozmaicono poprzez wprowadzenie dużej ilości
sosny, która na tym siedlisku może występować raczej w formie domieszkowej.
Główne tło drzewostanu stanowią jednak gatunki charakterystyczne dla tego
siedliska, min. dąb, brzoza, jarzębina. Wprowadzenie domieszek należy uznać za
zjawisko korzystne z uwagi, że las na Grabówkach nie jest lasem gospodarczym i
nie obowiązują w nim zasady hodowlane lasów państwowych, których celem jest
optymalny pod względem wielkości i jakości produkcji drewna skład gatunkowy. W
tym przypadku tą ingerencję człowieka uznać należy za zwiększenie
bioróżnorodności gatunkowej i korzystne wzbogacenie wartości krajobrazu
leśnego. Wiek górnego piętra drzewostanów osiąga około 90 lat natomiast w wielu
miejscach występuje drugie i dolne piętro, powstałe z samosiewu, złożone
jest głównie z gatunków właściwych dla siedlisk, na którym występują, takie jak
dąb, grab, lipa, jesion, olcha, klon, jawor. Mało jest młodych samosiewów
świerka, a samosiewów sosny nie ma prawie zupełnie. Stan taki wskazuje na
to, że zachowaniu zasad ochrony obowiązujących w tym użytku ekologicznym skład
gatunkowy drzewostanu dostosuje się do siedliska na skutek naturalnej sukcesji
roślinności.
O
wyróżnieniu siedlisk w użytku ekologicznym przesądza skład gatunkowy runa
leśnego, które zachowało się w stanie niezmienionym i może być dobrym
wskaźnikiem klasyfikacji siedliskowej. Na siedlisku grądu występują m. in.
kopytnik Asarum eropaeum, gwiazdnica
wielkokwiatowa Stellaria holostea,
bodziszek cuchnący Geranium Rbertianum,
przytulia leśna Galium silvaticum,
świerząbek gajowy Chaerophyllum temulum, jaskier różnolistny Ranunculus auricomus, bluszcz pospolity Hedra helix, poziewnik Galeopsis, gajowiec żółty Galeobdolon luteum, konwalia majowa Convallaria maialis, dąbrówka rozłogowa Jajuga reptans, zawilec gajowy
Anemone nemorossa, parzydło leśne
Aruncus silvester. Na siedlisku acidofilnej dąbrowy i acidofilnego lasu
brzozowo-dębowego występują m. in.
orlica pospolita Pteridium
aquilinum, konwalijka dwulistna
Majanthemum bifolium, pszeniec gajowy Melampyrum
nemorosum, bukwica zwyczajna Betonica
officinalis, szczawik zajęczy Oxalis
acetosella. Na siedlisku – podgórskiego łęgu jesionowego występują m.in.
pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, dzięgiel leśny Angelica
silvestris, podagrycznik Ageopodium
podagraria, bluszczyk kurdybanek Glechoma
hederacea, tojeść rozesłana Lisimahia
numularis, barszcz zwyczajny Heracleum
sphodylium, śnieżyczka przebiśnieg Galanthus
nizali, pierwiosnka wyniosła Primula
elatior,skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia,. Na młakach źródliskowych i
bagienkach (Montio – Cardamintea)
występują m.in. pokrzywa zwyczajna Urtica
dioica, rzeżucha gorzka Cardamine
amara, wierzbownica błotna Epilobium palustre,
knieć błotna Caltha palustris,
turzyca obła Carex diandra, przytulia
błotna Galium polustre, śledziennica
skrętolistna Chrysosplenium alternifolium,
merzyk rogowy Mnium hornum. Na
siedliskach wodnych występują zbiorowiska roślin wodnych roślin pływających
takich jak rzęsa drobna Lemna minor, zwłaszcza na małych oczkach
wodnych, rogatek sztywny Ceratophyllum
demersum, pałka szerokolistna Typha
latifolia na większych stawach.
Te
zróżnicowane i bogate zespoły roślinne są ostoją wielu gatunków zwierząt, w tym
również chronionych prawem. Należą do nich żółw błotny, salamandra plamista,
dwa gatunki traszek, cztery gatunki ropuch, kilka gatunków żab, z rzekotką
włącznie, kilkadziesiąt gatunków chronionych ptaków, ponad trzydzieści
chronionych owadów. W lesie tym żyje również osiem gatunków chronionych ssaków.
W stawach występują, oprócz licznych gatunków ryb (o co troszczy się Polski
Związek Wędkarski) licznie małże: szczeżuje – głównie Anodonta anatina, i skójki – przeważnie
zaostrzona Unio tumidus i malarska Unio pictorum Las na Grabówkach dla jednych gatunków
ptaków jest miejscem stałego bytowania (lęgowisko, miejsca rozrodu, miejsca
żerowania, wodopoju), inne przebywają nim okresowo (noclegowisko, schronienie w
czasie załamań pogody). Jest on zarówno zespołem nisz ekologicznych, jak i
systemem połączonych kanałów (korytarzy)
migracyjnych na Pogórzu Wielickim. Według badań T. Guzika obszar użytku
ekologicznego dla wielu gatunków ptaków stanowi, poprzez park na Sierczy i park
pod Baranem, element trasy przelotów pomiędzy Niziną Sandomierską, poprzez
Puszczę Niepołomicką z Beskidami.
Najlepiej
dotrzeć do użytku od ul. Jedynaka. Przy budynku Komendy Policji trzeba skręcić
na południe i drogą bitą do dużego stawu, który położony jest w środku obszaru
chronionego. Droga ta służy głównie członkom Polskiego Związku Wędkarskiego,
który jest dzierżawcą stawów.
Tadeusz Stanowski